· CBCT:

CBCT که به معنی سی‌تی اسکن با اشعه مخروطی هست (Cone Beam Compute Tomography) معمولا در زمینۀ دندان‌پزشکی کاربرد دارد. تصاویر تولید شده توسط CBCT بسیار مشابه تصاویر تولید شده توسط CT مرسوم در پزشکی هستند و عموما از ناحیه ماگزیوفاشیال (maxillofacial) و دهان تهیه می‌شوند.

تکنولوژی CT در پزشکی برای بررسی ساختارهای داخلی بدن استفاده میشه و امکان بررسی بافت نرم و استخوان رو به‌طور همزمان فراهم میکنه؛ ولی یکی از مشکلات عمدۀ آن، دوز بالای اشعه است. CT با اشعه مخروطی (CBCT) با دوز اشعه خیلی کمتر ساختارهای استخوانی ناحیه سر و گردن را نمایش می‌دهد. این دستگاه فضای کمی اشغال میکند و نیاز به تجهیزات وسیع CT هم ندارد.

اندیکاسیون‌ها:

CBCT در جایگذاری ایمپلنت‌های دندانی، بررسی دندان‌های نهفته، شکستگی‌های استخوانی و بررسی تومورهای استخوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نحوه کار کلی دستگاه CBCT:

مجموعه تیوب-دتکتور یک چرخش به دور جسم (بخش مورد نظر بدن بیمار) انجام داده و مجموعه‌ای از تعداد فراوانی تصاویر دو بعدی به دست می‌آید. در نهایت این تصاویر با استفاده از یک الگوریتم بازسازی (مشابه اتفاقی که در CT اسکن می‌افتد) به صورت سه بعدی در می‌آیند.

ظاهر دستگاه CBCT مشابه دستگاه پانورامیک (OPG) هست؛ با این تفاوت که از Flat Panel در سایزهای بزرگ استفاده می‌شود و فیلد تابش اشعه با توجه به نیاز، قابل تنظیم می‌باشد. از لحاظ فنی، دستگاه CBCT تفاوت‌های زیادی با دستگاه پانورامیک دارد؛ ولی معمولا این تفاوت‌ها باعث تغییر ظاهر فیزیکی دستگاه نشده‌اند و حتی بعضی دستگاه‌های پانورامیک قابلیت ارتقا به CBCT را دارا هستند (البته در صورتی که از قبل به همین منظور طراحی شده باشند). مکانیزم CBCT با CTهای معمولی قدری متفاوت است.

تفاوت‌های عمدۀ CT مرسوم و CBCT:

- در CBCT تصویر کامل دریافت می‌شود، سپس مقطع زده می‌شود؛ اما در CT تصویر بصورت مقاطع گرفته می‌شود و سپس جهت مشاهده، بازسازی می‌گردد.

- دستگاه CBCT در حین کار هیچ صدایی تولید نمیکند! از همین جهت استرس بیمار را هم کاهش می‌دهد. معمولا برای اطفالی که هوشیار هستند، انجام CBCT مناسب‌تر و راحت‌تر است.

- در این تکنیک تصویربرداری، میزان اشعه‌دهی و تایم اسکن کاهش پیدا می‌کند؛ به این ترتیب میزان دوز بیمار میتواند از 51% تا 96% نسبت به دستگاه‌های مشابه مرسوم مثل CT اسکن کاهش داشته باشد.

کاربردهای عمدۀ CBCT:

برای جایگذاری ایمپلنت‌های دندانی دانستن ابعاد استخوان برای تعیین طول ایمپلنت ضروری است. ایمپلنت دندانی جایگزین ریشه و تاج دندان از دست رفته می‌شود؛ تصاویر مورد نیاز از این قسمت با CBCT به سادگی به دست می‌آیند؛ در حالیکه در رادیوگرافی‌های عادی ناحیه فک و صورت (به علت دو بعدی بودن) توانایی تعیین عرض استخوان لثه (آلوئول) رو نداریم. همچنین درمورد دندان عقل نهفته و بررسی فاصلۀ دندان با عصب مندیبل، گرفتن CBCT ضرورت دارد. در تصاویر پانورامیک به دلیل دو بعدی بودن و سوپرایمپوز شدن ساختارها، این مورد قابل بررسی نیست.

همچنین برای بررسی سینوس‌های صورت هم CBCT مفید است.

در شکستگی‌های ناحیه صورت، فیلم‌های ساده (plain films) راهنمای خوبی برای شکستگی‌ها، مخصوصا در فک پایین هستند (مثل رادیوگرافی پانورامیک)؛ ولی شکستگی‌های ناحیۀ میانی صورت (mid face) به علت دو بعدی بودن تصاویر رادیوگرافی عادی (plain films) و سوپرایمپوز شدن تصویر استخوان‌ها، به خوبی قابل رویت نیست. در این موارد CBCT توانایی جداسازی ساختمان‌های مورد نظر را در هر پلن دلخواه بدون روی هم افتادگی فراهم می‌کند.

در بررسی تومورهای دندانی CBCT نقش بسزایی در بررسی ابعاد و تاثیر تومور روی ساختارهای مجاور ایفا می‌کند.

درمورد ارتودونسی هم طرح درمان متأثر از جهت و میزان رویش دندان‌های نهفته است.

چند نکته...

- با وجود مزایای فراوان، عدم توانایی بررسی بافت نرم مشابه آنچه که در CT مشاهده می‌شود، از معایب CBCT بشمار می‌رود.

- از معایب آن نسبت به دستگاه CT-Scan می‌توان به زیاد بودن حساسیت نسبت به حرکت و توانایی کمتر در اندازه‌گیری تراکم استخوانی نام برد. (البته برای مورد دوم، در حال حاضر طرح‌های تحقیقاتی در حال انجام هستند وممکن است به‌زودی این مورد مرتفع شود.

- فیلد خروجی اشعه در CBCT کاملا در کنترل اپراتور می‌باشد؛ بصورتیکه از یک دندان تا کل استخوان‌های سر را می‌تواند دربربگیرد.

- cone beam صرفا در دندان‌پزشکی و محدود به آن نیست؛ در تصویربرداری از breast و اندام فوقانی-تحتانی هم میتواند کاربرد داشته باشه.

- بسیاری از دستگاه‌های C-arm امروزی توانایی تهیه تصاویر سه بعدی با CBCT را دارا هستند که در رادیولوژی مداخله‌ای کاربرد دارند.